Τον όρμο του Γαλαξειδιού φρουρούν τρία νησιά. Το μεγαλύτερο απέναντι από το λιμάνι είναι ο Αι Γιώργης και πλάι του τα άλλα δύο, η Παναγιά βορειότερα και η Αψηφιά νοτιότερα. Στο βάθος στη μέση του Κρισαϊκού Κόλπου μία ιδιαίτερη βραχονησίδα, ο Άγιος Δημήτριος.
Τα νησάκια αυτά είναι γεμάτα από αρχαία και νεώτερη ιστορία, σήμερα παρέχουν αγκυροβόλιο για τις ψαρόβαρκες και στις στενές μικρές αμμουδιές τους παραλίες για καλοκαιρινό μπάνιο.
Ο Άγιος Γεώργιος
Η Παναγιά
Η Αψηφιά
Ο Άγιος Δημήτρης, βόρεια παραλία
Ο Άγιος Δημήτρης, νότια παραλία
Πάνω στον Αι Γιώργη προβάλλει το ομώνυμου εκκλησάκι το οποίο λέγεται ότι κτίστηκε στη θέση παλαιότερης βυζαντινής εκκλησίας, ενώ στα νότια, σε ένα μικρό ορμίσκο βρίσκεται ένα νεώτερο κτίσμα το εκκλησάκι του Αγ. Ανδρέα. Πάνω στο νησάκι κατοικούν πολλά αγριοκούνελα κρυμμένα μέσα σε λαγούμια που κατατρώγουν ότι βρίσκουν στο χώμα εκτός από τους βολβούς των ευωδιαστών ζουμπουλιών, γνωστών ως μανουσάκια που κατακλύζουν το νησί μετά τις πρώτες βροχές. Στο έδαφος ανάμεσα στις πέτρες βρίσκεις άφθονα κτενιωτά όστρακα πρώιμης βυζαντινής εποχής αλλά και πολλά αρχαία κεραμίδια στέγης που υποδηλώνουν την ύπαρξη κτισμάτων . Ο Άγγλος αρχαιολόγος Sinclair Hood συμπέρανε ότι τα νησάκια ήταν καταφύγια των κατοίκων όταν αντιμετώπιζαν επιθέσεις από τη στεριά (Hood, S. . Isles of Refuge in the Early Byzantine Period. The Annual of the British School at Athens, 1970, 65, 37-45. R http://www.jstor.org/stable/30103208). Η άποψη αυτή υποστηρίζεται και από Χρονικό του Γαλαξειδιού, αλλά δεν έχει μείνει και χωρίς αντίλογο (για περισσότερα στα άρθρα των αρχαιολόγων: Timothy E. Gregory, Byzantine “Isles of Refuge”1981, 82 General Meeting of American Institute of Archaeology, και John Rosser :Byzantine “Isles of Refuge” in the Chronicle of Galaxeidi, Oxbow Monograph 59,1996:139-146) Ωστόσο το άρθρο του Ηood έδωσε αφορμή για ζωηρό αρχαιολογικό διάλογο γύρω από το Γαλαξείδι.
Αρχαία κεραμίδια και «κτενιωτά» όστρακα στον Αγ. Γεώργιο και ζουμπούλια (Μανουσάκια) το χειμώνα
Το νησάκι Παναγιά δεν είναι εύκολα προσπελάσιμο γιατί έχει άγρια βραχώδη ακρογιαλιά σε όλη του την περίμετρο και φιλοξενεί σχεδόν σε όλη την επιφάνεια του πυκνή συστάδα από φραγκοσυκιές με τα τρομερά τους αγκάθια. Είναι όμως καταφύγιο και εκτροφείο γλάρων που μόλις πλησιάσει βάρκα στο νησάκι ένα θορυβώδες σμήνος απογειώνεται. Στη δυτική όχθη του νησιού υπάρχει μία ανηφορική λάξευση σε όλο το μήκος του βράχου που ξεκινάει από την επιφάνεια του νερού, πλάτους περί τα τρία μέτρα που οδηγεί στο μονοπάτι που φθάνει στο προσκυνητάριο της κορφής. Η κατασκευή αυτή θεωρείται νεωλκείο, δηλαδή αρχαία γλίστρα καθέλκυσης. Και στο νησάκι αυτό έχουν βρεθεί παλαιά όστρακα και ίχνη κτισμάτων. Επίσης προσέλκυσε και αυτό το ενδιαφέρον του Άδωνι Κύρου. Πράγματι μετά πολλές ώρες στον καυτό ήλιο ανακάλυψε σωρεία από λιωμένα κατάλοιπα μετάλλων που θεωρεί ότι υποδηλώνουν εγκατάσταση χυτηρίου χαλκού και σιδήρου. Ίχνη κτιριακών κατασκευών υπάρχουν στο νησάκι, στα αριστερά του νεωλκείου στο περιορισμένο έδαφος χωρίς φραγκοσυκιές υπάρχουν ίχνη θεμελίων τριών στη σειρά ορθογωνίων κτηρίων διαστάσεων 7 x 11 μ το καθένα.
Το νεώλκειο της Παναγιάς και οι γλάροι
Η Αψηφιά είναι το πλησιέστερο προς τη στεριά νησάκι που φαίνεται πως κάποτε συνδέονταν με την απέναντι στεριά ως ακρωτήριο και η διάβρωση το έκανε νησί. Οπωσδήποτε κάθε χρόνο γίνεται, όλο και μικρότερο. Είναι το μόνο νησάκι που έχει ερευνηθεί αρχαιολογικά από τους Lerat και Chamoux περιέγραψαν τα εμφανή επιφανειακά ευρήματα που και σήμερα είναι ορατά.
Στη νότια πλευρά η διάβρωση έχει καταστρέψει μία υδατοδεξαμενή και μόνο το πίσω τοίχωμά της είναι ορατό, ενώ στην κορυφή της ίδιας πλευράς είναι ορατό ένα αρχαίο τείχος με μόνο μία σειρά λίθων, το υπόλειμμα της πίσω μεριάς κάποιου κτιρίου.
Η δυτική πλευρά του νησιού είναι απότομη, ένας γκρεμός χωμάτινος που συνεχώς υποχωρεί και αποκαλύπτει σωρεία από κεραμικά όστρακα όλων των εποχών που πέφτουν στη θάλασσα. Είναι περίεργο που στο ίδιο στρώμα χώματος βρίσκονται όστρακα διαφορετικών εποχών σαν να πρόκειται για μία χωματερή οστράκων.
Το νησάκι Άγιος Δημήτριος βρίσκεται σε συνεχή φθορά καθώς το πέτρωμά του ανατολικού μέρους από κοκκινωπό μαλακό βράχο διαβρώνεται και καταρρέει για αυτό η θάλασσα σε σημαντική ακτίνα γύρω του είναι αβαθής. Το σχήμα του νησιού είναι περίεργο και από μακριά μοιάζει με καπέλο τύπου ρεπούμπλικα. Το σχήμα αυτό οφείλεται στο ότι κάποτε στην αρχαιότητα είχαν κόψει μία φαρδιά μεσαία λωρίδα βαθειά μέχρι την επιφάνεια της θάλασσας η οποία έχει υποστεί φυσική επιχωμάτωση.
Στην αριστερή πλευρά (δυτική) φαίνεται καθαρά η το κατακόρυφο κόψιμο του τεχνητού ισθμού
Η ανατολική πλευρά του Αι Δημήτρη που συνεχώς καταρρέει από διάβρωση
Αρχαίοι δόμοι, πιθάρια και κεραμίδια στην τομή του νησιού
Μέσα στα χώματα αυτά διακρίνονται αρχαίοι ορθογώνιοι δομικοί λίθοι από τοπικό πέτρωμα, πιθάρια και πολλά κεραμίδια στέγης που υποδηλώνουν ότι πάνω στο νησί υπήρχαν κτίσματα.
Στην ανατολική ψηλότερη μεριά υπάρχουν ίχνη θεμελίων μικρής εκκλησίας που οι αρχαιολόγοι θεωρούν Πρωτοβυζαντικής εποχής και πρέπει να ήταν ο Άγιος Δημήτριος.
Στη βόρεια πλευρά που βλέπει προς την Ιτέα, πλάι σε μικρή αμμουδιά που είναι δημοφιλής σε μοναχικούς κολυμβητές, διακρίνεται το περίγραμμα του πυθμένα και των πλαϊνών μεγάλης αρχαίας δεξαμενής με τοιχώματα που διατηρούνται θαυμάσια.
Στο άρθρο που ακολουθεί, ο καθηγητής Πάνος Βαλαβάνης κάνει λεπτομερειακή περιγραφή του νησιού και εξηγεί ότι το νησάκι ήταν κατά την αρχαιότητα ναυτική βάση.
Greek 
English