Δυτικά από το Γαλαξείδι, στο διάσελο ανάμεσα στα υψώματα Άγιος Αθανάσιος και Κεφαλάρι, σε μια συστάδα δένδρων, βρίσκεται το βυζαντινό Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα Χριστού.
Η θέα από εκεί είναι μοναδική. Πράσινες πλαγιές καταλήγουν στον ομορφοκτισμένο πάνω στις μικρές χερσονήσους οικισμό ανάμεσα στα δύο λιμάνια από όπου απλώνεται το απέραντο γαλάζιο του Κρισαίου κόλπου, λεκιασμένο μόνο από τα μικρά νησιά, μέχρι την αντίπερα όχθη, στα πόδια του επιβλητικού όγκου του Παρνασσού.
Στη συστάδα δέντρων στο διάσελο της κορυφογραμμής βρίσκεται το μοναστήρι
Θέα από το μοναστήρι
Αυτή τη θαυμαστή εικόνα ατένιζε καθημερινά ο Ευθύμιος Ιερομόναχος και ένοιωθε υπερηφάνεια για την πατρίδα του και, όπως ομολογεί, για χατίρι της κοπίασε πολλές νύχτες διαβάζοντας παλαιά βιβλία που ήταν και σώζονταν στο Μοναστήρι του Σωτήρα για να γράψει το Χρονικό του.
Ο ναός του Σωτήρα κτίστηκε, όπως αναφέρει το Χρονικό, γύρω στο 1250 από τον Δεσμώτη της Ηπείρου, Μιχαήλ Β’ Κομνηνό. Είναι ορθογώνιος με μία κλιτή αλλά με στέγη σταυροειδή. Γύρω του υπήρχαν τα κελιά των μοναχών.
Το μοναστήρι καταστράφηκε πολλές φορές από σεισμούς και μετά το μεγάλο σεισμό του 1756, όποτε στέρεψε και η πηγή νερού που το τροφοδοτούσε, πρέπει να έφυγαν και οι τελευταίοι μοναχοί και το μοναστήρι και ο ναός έμειναν ερειπωμένοι.
Το 1898 επισκέφθηκε το χώρο ο βυζαντινολόγος αρχαιολόγος Γεώργιος Λαμπάκης και έκανε λεπτομερειακή περιγραφή των ερειπίων και το φωτογράφησε. (φωτογραφίες στο αρχείο Γ. Λαμπάκη στο Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών).
Ο ερειπομένος Ναός του μοναστηριού όταν βρέθηκε το Χρονικό
Ο Ναός στη σημερινή του Μορφή
Ο Λαμπάκης περιγράφει τις αγιογραφίες που διατηρούνταν στο εσωτερικό των ερειπωμένων τοίχων καθώς και πολλά συντρίμματα αρχαίας ελληνικής τέχνης και υπέθεσε ότι θα προϋπήρχε κάποιο αρχαίο μνημείο εκεί κοντά. Τα ερείπια της μονής είχαν επίσης επισκεφθεί διάφοροι ξένοι περιηγητές όπως και ο Lerat. Το 1905 με προσφορές των Γαλαξειδιωτών ξανακτίστηκε ο ναός και τοποθετήθηκαν νεώτερες εικόνες και καινούργιο ξύλινο τέμπλο. Από τα μέσα της δεκαετίας του 90 εγκαταστάθηκε εκεί μια μοναχή που έμενε μόνη αλλά φρόντιζε τη μονή και τοn γύρω χώρο, δημιούργησε όμορφο κήπο και έγινε πάλι το μοναστήρι δημοφιλής τόπος εξοχικού περιπάτου και προσκυνήματος . Με τον τελευταίο όμως σεισμό ο ναός ρηγματώνεται η γερόντισσα αναχωρεί και η μονή παραμένει κλειστή.
Το 1864, στα ερείπια του Ναού της Μονής, ο νεαρός Γαλαξειδιώτης φοιτητής ιατρικής Κ. Ν. Σάθας ανακάλυψε το χειρόγραφο χρονικό και το δημοσίευσε τον επόμενο χρόνο. Φαίνεται πως τον επηρέασε τόσο πολύ η ανακάλυψη του που εγκατέλειψε την ιατρική και εξελίχτηκε σε έναν από τους πιο σημαντικούς ερευνητές και μελετητές μεσαιωνικών και βυζαντινών χειρογράφων.
Το Χρονικό του Γαλαξειδιού γράφτηκε το 1703. Αποδείχθηκε ένα σπουδαίο κείμενο της Ελληνικής ιστοριογραφίας που καλύπτει γεγονότα οκτώ αιώνων, από το 10ο έως το 18ο αι. μ.Χ. Με ποιητικό λόγο στη γλώσσα της εποχής ο Ιερομόναχος αφηγείται με θαυμαστή ζωντάνια επιδρομές, μάχες, καταστροφές, δόξες και πάθη αλλά και την αέναη αναγέννηση της ναυτικής πολιτείας.
Ένα συναρπαστικό ανάγνωσμα αλλά και μία πολύτιμη ιστορική πηγή. Βρείτε το εδώ.
Βιβλιογραφία
- Γ. Λαμπάκης, Δελτίο της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 1903: 3ο Δελτίο (1894-19020 Περίοδος Α, σελ. 63). www.deltionchae.org
- Σκιαδάς Α. Ι. Το Μοναστήρι του Σωτήρος Χριστού Γαλαξειδίου. Αθήνα 1974.
- Βοκοτόπουλος Π. Λ., Παρατηρήσεις στον ναό του Σωτήρος κοντά στο Γαλαξείδι. Δελτιον της χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, Περίοδος Δ’ Τόμος ΙΖ’. 1993-1994, σελ. 199-210.
- Hatzidimitriou C.G. The Chronicle of Galaxidi: An Overview of its importance for understanding the history of Southwest Central Greece based on a new study of the ms. and an analysis of its sources. Byzantine study conference. University of Pennsylvania. Philadelphia 8‐10 October 2010
Greek 
English